موقعیت جغرافیایی و ویژگیهای طبیعی :

شهرستان کلات با وسعت تقریبی 3276 کیلومتر مربع در شمال شرقی و درفاصله 145 کیلومتری مشهد و در میانه رشته کوه هزار مسجد واقع شده است. همسایه شمالی آن کشور ترکمنستان ، جنوبی شهرستان مشهد و چناران ، شرقی شهرستان سرخس و غربی آن شهرستان درگز می باشد. شهرهای قهقهه،دوشاخ،تجن و مرو در کنار خط آهن خزر قرار دارند و از کلات تا مرو 200 کیلومتر،قهقهه 25 کیلومتر و تا ایستگاه دو شاخ کمتر از 20 کیلومتر فاصله است که مرز آن کوهستانی و مسدود می باشد اگرچه در گذشته دو گمرگ در سنگ دیوار و یکه توت فعال بوده اند.این شهرستان با انتزاع از شهرستان مشهد  و با تشکیل دو بخش مرکزی و زاوین (چهار دهستان لائین نو،کبود گنبد،پساکوه و زاوین) در سال 82 به شهرستان ارتقاء یافت . در این شهرستان حدود 000/45 نفر زندگی می کنند که حدود 10 هزار نفر در شهرها (کلات و زاوین ) و 35هزار نفر در روستاها ساکن بوده و حدود 85/0 درصد از جمعیت استان خراسان رضوی را تشکیل می دهندکه با توجه به کوچ اجباری اقوام گوناگون در دورانهای مختلف حکومتی ترکیبی کاملا ناهمگون را تشکیل داده اند بطوری که از همه اقوام ایرانی در این شهرستان حضور دارند.(40% کرد ، 35% ترک ، 20% فارس و5% لر، عرب ، خاوری وترکمن ).

                    آب و هوای کلات معتدل کوهستانی است و با توجه به ارتفاع 2100 متری از سطح دریا بارانهای مستمر بهاری و پائیزی را در پی داشته و موجب افزایش رطوبت در این منطقه شده و شرایط ویژه ای در خصوص منابع طبیعی ، کشاورزی ، شیلات ، و... بوجود آمده است . شهرستان کلات دارای 5 رودخانه اصلی و 6 رودخانه کوچکتر است که البته همگی دائمی اند. سطح مراتع این شهرستان 250 هزار هکتار می باشد و وسعت کل جنگلها 38 هزار هکتار است که مهمترین آنها جنگل ارس سیستان ، جنگل ارس هزارمسجد ، جنگل پسته خواجه و جنگل پسته درغز می باشند. تولید 4 هزارتن برنج مرغوب و 40 هزار تن گندم دیم ( ودیگر محصولات دیم شامل کنجد ، لوبیا ، هندوانه ، خربزه )  میوه های مغز دار مانند گردو وبادام از دیگر مواهب ناشی از موقعیت جغرافیایی وآب وهوایی شهرستان هستند.با توجه به وجود رودخانه های دائمی وچشمه های متعدد در شهرستان ،  بستر مناسبی جهت تولید آبزیان به خصوص ماهیان سردآبی وگرم آبی وجود دارد. به طور خلاصه باید گفت  طبیعت زیبا ، موقعیت مرزی ، تاریخ شگفت انگیز واقوام گونه گون ومختلف ویژگیهای منحصر به فردی را در این منطقه ایجاد کرده وباعث ایجاد محیطی باشکوه ومفرح  شده است. کلات سرزمین تنوع ها است ، تنوع رنگها ، زبانها ، آئین ها ، لباسها ، طبیعت ومحیط .

1-2- پیشینه تاریخی:کلات در لغت به معنی آبادی و زیستگاهی بر فراز کوه است.نخستین بار نام کلات در شاهنامه فردوسی در داستانهای حماسی فرود پسر سیاوش آمده است.درعصر سامانیان نیز کلات پناهگاه سرداران آن دوره ابوعلی سیمجور و فائق الخاصه بوده است و از دوران سلجوقی نشانه هایی برجای مانده که اهمیت آن دشت را خاطر نشان می کند. در دوران ایلخانان مغول کلات از اهمیت زیادی برخوردار بوده و تاسیسات دوران ارغون شاه به دوران ایلخانی نسبت داده می شود.کلات در عصر تیمور در برابر حمله ی وی به سختی مقاومت نمود آن چنان که در کتاب تاریخ آمده است تیمور چهارده بار به دژ کلات یورش برد و هر بار شکست خورد.اما بیش از همه دوره ها در زمان افشاریان از اعتبار خاصی برخوردار گردید و دلیل آن را باید در دیوارهای طبیعی و غیر قابل نفوذ آن دانست که کلات را به عنوان محل سکونت نادرشاه و ذخایر ارزشمند وی انتخاب نموده اند.

1-3-ابنیه تاریخی: با توجه به موقیت خاص این  منطقه که بطور طبیعی از دیرباز همچون بارویی بلند وتسخیر ناپذیر در مقابل مهاجمین قرار داشته است و شرایط کاملا امنی را برای زندگی در درون خود فراهم می نموده همواره مورد توجه سرداران وجنگاوران قرار داشته است و پیشینه تاریخی کهنی را دارا       می باشد که از مهمترین آنها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1-     عمارت خورشید: که به قصر خورشید نیز معروف گردیده یک مقبره نیمه تمام است ودر میانه شهر کلات واقع شده. بنای عمارت از گور تیمور اقتباس شده و تزئینات عمده آن شامل نقوش حجاری شده بر روی دیواره های بیرونی است.

2-     دربند یا دروازه ارغونشاه: که ورودی اصلی کلات می باشد و به دلیل جایگاه مهمی که در کلات داشته تاسیسات و استحکامات دفاعی در آن ایجاد شده است. این دروازه مربوط به دوران ایلخانی بوده ودر زمان نادرشاه افشار مرمت شده است.

3-     کتیبه نادری: در ابتدای دروازه ارغونشاه و بر بلندی 15 متری از کف رودخانه کتیبه ای به نط نستعلیق با حاشیه و قاب مزین به نقوش اسلیمی بر دیواره صخره حک شده که 24 بیت در مدح نادرشاه است. بیت اول آن فارسی و سایر ابیات ترکی می باشد.

4-     مسجد کبود گنبد: در فاصله 200 متری شرق عمارت خورشید مسجد 4 ایوانی قراردارد که به دلیل نامشخص کبودگنبد نامیده می شود.ساختمان این مسجد احتمالا آرامگاهی مربوط به دوران ایلخانی بوده است که در طی دوران ساختار مسجد مانند پیدا کرده است.زیبایی این مسجد مرهون     کاشی های رنگارنگی است که در تزئینات آن بکار فته است.

5-     بند نادری: در میانه دشت کلات ودر مسیر رودخانه کلات سدی آجری برپا شده که آب های جاری رود کلات را مهار می کرده است.

برجهای نادری ، دروازه نفته ، حوضهای روستای خشت ، قلعه فرود ، اقامتگاه قلعه نادر در روستای خشت ، باروی کلات ، دروازه دهچه ، دروازه چوب بست ، دروازه کشتانه ، برج ارغون شاه و آس باد خشت از دیگر آثار باستانی این شهرستان می باشد.

1-4-تفرجگاهها و مناظر طبیعی : با توجه به میزان نسبتا خوب بارندگی و ایجاد پوشش گیاهی متنوع وجود تفرجگاهها و مناظر طبیعی از دیگر موهبتهای این شهرستان می باشد که ازجمله مهمترین آنها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

 مجموعه آبشار قره سو ، آبشارارتکند(خانه زو) ، جنگل ارس هزار مسجد ، سد وآبشارهای زاوین ، آبشار آبگرم ، تفرجگاه و جنگل ایدلیک ، تفرجگاه حمام قلعه ، امام زاده و تفرجگاه بابا رمضان ، امام زاده و تفرجگاه سینی ، آبشار و تفرجگاه چرم ، تفرجگاه چهارراه .

 1-    اهم فعالیتهای شبکه بهداشت ودرمان شهرستان از بدو تاسیس تا کنون :

جدول شماره1- اهم فعالیتهای شبکه بهداشت ودرمان شهرستان کلات از بدو تاسیس

   اطلاعات جمعیتی شهرستان :

جدول شماره2- اطلاعات جمعیتی شهرستان

با توجه به جدول فوق روند کاهش جمعیت کلی شهرستان مشهود می باشد این موضوع در صورتی حادث شده است که رشد جمعیت شهرستان از روند مناسبی برخوردار بوده و تعداد تولدها در حد مناسبی صورت گرفته اما به دلیل پدیده مهاجرت جمعیت کلی شهرستان کاهش داشته است که با توجه به اینکه کاهش جمعیت در سنین جوانی و تولید مثل رخ می دهد احتمال کاهش جمعیت در سالهای آتی دور از انتظار نیست. کمبود امکانات رفاهی و زیستی بخصوص در مورد مسائل آموزش علت اصلی مهاجرت خانواده ها را تشکیل می دهد. اگر چه در سالهای اخیر تمهیدات مناسبی در این خصوص دیده شده اما هنوز هم اقدامات تکمیلی بایستی صورت گیرد.